YETİM TOPLUMUN UHDESİNDEKİ EN AĞIR EMANET

YETİM TOPLUMUN UHDESİNDEKİ EN AĞIR EMANET

Sehl (b. Sa'd) anlatıyor:
“Resûlullah (sav), 'Ben ve yetime kol kanat geren kimse cennette böyle (yan yana) olacağız.' buyurdu ve aralarını hafifçe açarak işaret parmağıyla orta parmağını
gösterdi.”
(B5304 Buhârî, Talâk, 25)

***

Avf b. Mâlik el-Eşcaî'nin naklettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Ben ve (karşılaştığı sıkıntılar ve bakımsızlık yüzünden) yanakları kararmış kadın
kıyamet gününde şu ikisi (işaret parmağı ve orta parmak) gibi (yakın) olacağız. O kadın ki kocasının ölümü sebebiyle dul kalır da asil ve güzel olduğu hâlde çocukları
yetişinceye ya da ölünceye kadar kendisini yetim çocuklarının bakımına hasreder (ve evlenmez).” Bunu söylerken (Hz. Peygamber'in yaptığı gibi) râvi Yezîd de orta
parmağı ile işaret parmağını birleştirerek işaret etti.
(D5149 Ebû Dâvûd, Edeb, 120, 121)

***

İbn Abbâs'tan nakledildiğine göre, Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Müslümanlar arasında kim bir yetimi yiyecek ve içeceğini üstlenecek şekilde
sahiplenirse, affedilmeyecek bir günah işlememişse, Allah onu mutlaka cennete koyar.”
(T1917 Tirmizî, Birr, 14)

***

Ebû Hüreyre'den nakledildiğine göre, Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Müslümanlar(ın evleri) arasında en hayırlı ev, içinde kendisine iyi davranılan bir
yetimin bulunduğu evdir. Müslümanlar arasında en kötü ev ise, içinde kendisine kötü davranılan bir yetimin bulunduğu evdir.”
(İM3679 İbn Mâce, Edeb, 6)

***

Ebû Hüreyre'nin naklettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Allah'ım, ben iki zayıfın; yetim ve kadının hakları konusunda (insanları) şiddetle
uyarıyorum, onların haklarına el uzatılmasını (özellikle) yasaklıyorum.”
(İM3678 İbn Mâce, Edeb, 6; HM9664 İbn Hanbel, II, 440)

*************************

Uhud... Bir avuç Müslüman'ın, canlarını ve dünyevî tüm varlıklarını hiçe sayarak eteklerinde şehâdete koştukları dağ... O gün, daha sonra Okçular Tepesi
olarak anılacak olan Ayneyn Tepesi de, Uhud Dağı da tanık oldu Hamza'nın, Nadr oğlu Enes'in, Akrabe'nin şehâdetlerine...
Nadr oğlu Enes. “Ah! Cennetin kokusu!” diye mırıldanan Enes... Dudakları titreyerek yanında duran arkadaşı Sa'd b. Muâz'a, “Uhud'un eteklerinde
cennetin kokusunu duyuyorum,” diyerek safları yaran Enes... 1
Uhud nelere şahit olmuştu! Yarım urbalı Mus'ab b. Umeyr'e meselâ... Hani Abdurrahman seneler sonra bolluk içindeki bir iftar sonrasında onu
hatırlayacak, boğazı düğüm düğüm olacaktı... Hâlbuki o zaman, yokluktan ayaklarına bile yetişmeyen urbasını kefen yapmışlardı Mus'ab'a... Hz. Hamza'nın
kefeni de kısa gelmemiş miydi? Allah'ın aslanıydı o! Onun heybeti karşısında inançsızlar titrerdi. Herkes çekinirdi ondan. Allah Resûlü'nün amcasıydı o...
Hamza'ydı o! Hamza da Mus'ab gibi son yolculuğuna ayakları kefeninden dışarıya çıkmış biçimde uğurlanacaktı demek ki... 2
Ve Akrabe... Uhud'da ardında güzel saçlı bir çocuk bırakan Akrabe...
Çocuk hatırlıyordu, bir gün babasıyla Allah Resûlü'nün yanına gitmişlerdi. Allah Resûlü sormuştu ona, “Yavrum, senin adın ne?” diye... “Bahîr.” demişti
kekeleyerek. Bir rivayete göre ise “Hanîn.”. “Olmaz.” demişti Peygamber Efendimiz. Zira “Bahîr”, zayıf, hasta ve mecalsiz demekti, “Hanîn” ise üzgün, dertli
anlamına geliyordu. Bu ismi değiştiren Allah Resûlü ona, “Bundan böyle senin adın Beşîr olsun.” demişti. Ne güzel addı bu! Neşeli, müjdelenmiş demekti,
yüzlere ve gönüllere sevinç kaynağı olan... 3
Allah Resûlü Uhud'dan dönüyordu. Hz. Peygamber'in karşısına dikilecek, babasını soracaktı Beşîr ona. Allah Resûlü'nün yanına vardı; “Babama ne oldu?”
dedi. Allah Resûlü'nün ağzından, “Baban şehit oldu. Allah ona rahmet etsin.” sözleri döküldü. Beşîr ağlıyordu...
Allah Resûlü durdu. Küçük bir çocuk için bekledi. Çünkü onun için çocuklar çok kıymetliydi. Beşîr ağlıyordu, babası ölmüştü... Allah Resûlü, “Ağlama!”
diye teselli etti Beşîr'i. Sonra, “Ben senin baban olayım, Âişe senin annen olsun istemez misin?” dedi. Hiç düşünmeden “Evet, çok


isterim.” dedi Beşîr. 4 Allah Resûlü, eliyle Beşîr'in saçlarını okşadı, kucakladı, bağrına bastı. Ne hoş bir tecellidir ki Allah Resûlü'nün ilgisi ve duası
vesilesiyle Beşîr'in dilindeki kekemelik geçiverdi. Ayrıca Beşîr yaşlanıp da saçları ağardığı zaman Allah Resûlü'nün o gün mübarek elinin değdiği kısımlar
hâlâ siyahtı. 5
Allah Resûlü şehit yavrusu Beşîr'i kucaklamış, hayattaki yalnızlığını dağıtmış, ona yetim kaldığını unutturmuştu. “Yetim”, Arapçada “yalnız, tek başına”
demekti. “Yavaş giden, geride kalan” gibi bir mânâsı daha vardı yetimin. Yetim kelimesinin “gaflet ve şaşkınlıktan” geldiğini söyleyenler de vardı 6 ama Allah
Resûlü'nün yanında gafil olunur muydu hiç?
İslâm'ın ilk yıllarıydı ve ardı ardına inen âyetler inananlara yetim hakkını hatırlatıyordu:
“Hayır, hayır! Yetime ikram etmiyorsunuz.” 7
“Seni yetim bulup da barındırmadı mı?” 8
“Sakın yetimi aşağılama!” 9
“Gördün mü, o hesap ve ceza gününü yalanlayanı! İşte o, yetimi itip kakan, yoksula yedirmeyi özendirmeyen kimsedir.” 10
Ca'fer... Peygamberimizin amcasının oğlu. Efendimiz ona “kardeşim” derdi. 11 Beklemişti Allah Resûlü. Ca'fer'in ailesine üç gün zaman vermişti, içlerindeki
üzüntü gözyaşlarıyla aksın, biraz olsun sakinleşsinler diye. Babaları Mûte Savaşı'nda şehit düşmüştü.
Allah Resûlü, Ca'fer'in derin bir hüzne boyanmış olan evindeydi. “Bugünden sonra kardeşime ağlamak yok.” diye söze başladı. Sonra, “Getirin bana kardeşimin
çocuklarını.” dedi. Ca'fer'in oğlu Abdullah, kendisi anlatıyor: “Bizi getirdiler, Allah Resûlü'nün karşısında dizildik. Kuş yavruları gibiydik.” diye... 12
Allah Resûlü, beklenmedik bir şey yaptı. Hayatın aktığına bir alâmet olsun, üzüntü ve kahırdan saçları darmadağın olmuş bu yetimlerin yüzleri açılsın, ışıl
ışıl parlasın diye berber çağırdı. O an bir berberin çocukların saçını kesmesi en son düşünülecek şeydi sanki...
Allah Resûlü, çocukların saçlarını kestiriyordu, yarın bayrammış gibi...
Allah Resûlü'nün aralarını hafifçe açtığı işaret ve orta parmaklarını göstererek ashâbına seslenişi, tüm canlılığıyla gözlerimizin önünde duruyor: “Ben ve
yetime kol kanat geren kimse cennette böyle (yan yana) olacağız.” 13 Peygamber Efendimiz, gönüller anlasın, gözler canlandırsın diye dünyada bir yetimi
kollayan, onun derdine ortak olup sofrasında yetimle ekmeğini


paylaşanların, cennette bu şekilde kendisinin yanı başında bulunacağını anlatıyor bize. Yetim Peygamber yetimlere sahip çıkıyor...
Allah Resûlü, babasını yitirmiş yavrulara kol kanat geren, her zorluğa rağmen onların üstüne titreyen, hatta onları kendisine tercih eden anneleri de
unutmuyor: “Ben ve (karşılaştığı sıkıntılar ve bakımsızlık yüzünden) yanakları kararmış kadın kıyamet gününde şu ikisi (işaret parmağı ve orta parmak) gibi (yakın)
olacağız. O kadın ki kocasının ölümü sebebiyle dul kalır da asil ve güzel olduğu hâlde çocukları yetişinceye ya da ölünceye kadar kendisini yetim çocuklarının bakımına
hasreder (ve evlenmez).” buyuruyor. 14 Annesiz babasız büyümüş Allah Resûlü'nden daha iyi kim anlayabilir yetimleri...
Kalbinin katılığından dert yanan bir adama Peygamber Efendimizin “Yetim(ler)in başını okşa, fakir(ler)i doyur!” buyurduğu nakledilir. 15 Yetimin başını
okşamak, kuşkusuz ona sevgi ve merhamet göstermenin yanı sıra kimsesizliğini unutturup ayakta durabilmesi için yardımcı olmak demektir. Bu noktada
Allah Resûlü, “Müslümanlar arasında kim bir yetimi yiyecek ve içeceğini üstlenecek şekilde sahiplenirse Allah onu mutlaka cennete koyar. Ancak affedilmeyecek bir
günah işlemiş ise o başka.” 16 buyurarak, yetimleri sahiplenip, onlara kol kanat gerenlere cenneti muştular. Nitekim Kur'an da kendi ihtiyacı olduğu hâlde
malını yetimle paylaşanları, gerçek anlamda iyilik yapan kimseler olarak tanımlar. 17 Hz. Peygamber'in eğitiminden geçmiş olan Abdullah b. Ömer'in,
sofrasında bir yetim bulunmadan yemek yememeye özen göstermesi 18 bu konuda gösterilmesi gereken hassasiyeti ortaya koyması bakımından çarpıcı bir
örnektir.
Diğer taraftan Resûl-i Ekrem, “Müslümanlar arasında en hayırlı ev, içinde kendisine iyi davranılan bir yetimin bulunduğu evdir. Müslümanlar arasında en kötü ev ise
içinde kendisine kötü davranılan bir yetimin bulunduğu evdir.” 19 buyurarak, yetime yapılan muamelenin iyi ya da kötü olmasının bir yuvanın iyi ya da kötü
olmasını belirleyen önemli bir ölçüt olduğunu bizlere hatırlatmaktadır.
Yetimler önceliklidir. Bu çocukların bazısı şehit çocuklarıdır, bazısı annesini ya da babasını hastalığa, kazaya kurban vermiştir. Ve hatta kimileri de dünyanın
değişik yerlerinde birilerinin dünyalık arzularına kurban edilmiş, daha çocukluklarını yaşayamadan şehirleri yıktığı kadar ruhları da tahrip eden savaşın
soğuk yüzüyle karşılaşmıştır. Anneleri, babaları artık yanlarında değildir... Onlar sahip çıkılmayı herkesten çok hak ederler. Onlar Hz. Peygamber'in
yanındaki Enes gibi olmayı arzularlar.


Onlar Ümmü'd-Derdâ'nın yanındaki yetimler gibi, Allah Resûlü'nden müjde, müminlerden ilgi ve şefkat görmeyi umut ederler.
Kızı Fâtıma, yanında iki hanımla birlikte gelerek, savaş esirlerinden ev işlerinde kendilerine yardımcı olacak kadınlar tahsis etmesini istediklerinde, “Bedir'in
yetimleri sizden daha önceliklidir.” demişti Peygamber Efendimiz. 20 Onun, yetimi kollama ve gözetme arzusu, rivayetlerin arasından gönüllerimizin
derinliklerine işlemelidir.
Allah Resûlü, “Her türlü malda zekâttan başka ödenmesi gereken haklar da vardır.” buyurmuştur. 21 Yetimi gözetmek bizim yetimlere yaptığımız bir ikramın
ötesinde, üzerimizdeki en büyük sorumluluklardandır. Allah Resûlü üzerimizdeki bu sorumluluğu şu âyeti okuyarak açıklamıştır: “İyilik, yüzlerinizi doğu ve
batı taraflarına çevirmeniz(den ibaret) değildir. Asıl iyilik, Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitap ve peygamberlere iman edenlerin; mala olan sevgilerine rağmen, onu
yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışa, (ihtiyacından dolayı) isteyene ve (özgürlükleri için) kölelere verenlerin; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma
yaptıklarında sözlerini yerine getirenlerin ve zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlarda (direnip) sabredenlerin tutum ve davranışlarıdır. İşte bunlar, doğru
olanlardır. İşte bunlar, Allah'a karşı gelmekten sakınanların ta kendileridir.” 22
Yetim malı yemek ne büyük günahtır! Cana kıymak, iftira atmak gibi hususlarla beraber, insanlığı felâkete sürükleyen yedi büyük günahtan biri olarak
Allah Resûlü'nün dilinde yer bulan bu günah, 23 tüyü bitmemiş yetimin hakkını gözeten yüksek bir inancın ve medeniyetin temsilcisi olarak bizler için
affedilemez bir davranıştır. Bilakis bizler için anne ve babalarından birer yadigâr ve Allah'ın birer emaneti olan yetimleri gözetmek, cennete açılan kapıdır.
Yetim malı yemekten sakındıran bu uyarılarla birlikte, yetimin bakımıyla ilgilenen kişinin fakir olması hâlinde, ihtiyacı oranında bu maldan almasına
müsaade edilmiştir. 24 Resûl-i Ekrem Efendimiz, kendisine gelip fakir olduğunu, fakat baktığı bir yetimi bulunduğunu söyleyen bir adama; israf etmemek,
saçıp savurmamak ve malı kendi üzerine geçirmemek şartıyla o yetimin malından harcamada bulunabileceğini söylemiştir. 25
Abdullah b. Abbâs'ın naklettiğine göre, “Yetimin malına yaklaşmayın; yalnız ergenlik çağına erişinceye kadar (onun malına) en güzel biçimde yaklaşabilirsiniz.” 26
âyeti ile “Yetimlerin mallarını haksız yere yiyenler, ancak ve ancak karınlarını doldurasıya ateş yemiş olurlar ve zaten onlar çılgın bir ateşe


(cehenneme) gireceklerdir.” 27 âyeti inince yanında yetim bulunanlar hemen Hz. Peygamber'in meclisinden ayrılıp o yetimin yemeğini kendi yemeklerinden,
içeceğini de kendi içeceklerinden ayırmışlardı. Bu sefer de yetimin sofrasındaki yemeğinden bir miktar artmaya başladı. Yetimin malını haksız yere
yemeyelim diye onlar kalan yemeği de saklıyorlardı. Ama bu yemek beklediği için bozuluyordu. Bu durum ashâba zor gelmeye başladı. Olanı biteni Allah
Resûlü'ne anlattılar. Çok geçmedi ki, “Sana yetimler hakkında soruyorlar. De ki: Onları iyi yetiştirmek (yüz üstü bırakmaktan) daha hayırlıdır. Eğer onlarla birlikte
yaşarsanız, (unutmayın ki) onlar sizin kardeşlerinizdir. Allah, işleri bozanla düzelteni bilir. Eğer Allah dileseydi, sizi de zahmet ve meşakkate sokardı. Çünkü Allah
güçlüdür, hüküm ve hikmet sahibidir.” 28 âyet-i kerimesi indi. Bunun üzerine sahâbe-i kirâm yetimlerin yiyeceklerini kendi yiyecekleriyle, içeceklerini de
kendi içecekleriyle karıştırdılar. 29
Sahâbenin bu hassasiyeti, Peygamber Efendimizin cennette kendisine komşu olacağını müjdelediği 30 “kâfilü'l-yetîm” yani yetime kol kanat geren kimse
olmak içindi. Sözlüklerde “kâfil” kelimesi kefalete bağlanıyor ve her ikisi de “kifl”e dayanıyor. “Kifl” ise eyer, elbise, kat, pay ve savaşta firar etmek için
arkada kalanlar demektir. 31 Aslında bu hâliyle hadiste kullanılması son derece manidar bu kelimenin... Yetime kol kanat geren, yemeyip yediren, giymeyip
giydiren demektir kâfilü'l-yetîm...
Yetim babası, yetimi kendi çocuklarından ayırmadan kol kanat geren anne, yetim yavrunun hayattaki nasibine tutunması için vesile olur. Onu soğuk kış
gecelerinde sevgi ve şefkat yumuşaklığıyla sarmalayan elbise olur... Karşılıksız değildir bu. Zira yetime arka çıkan kişi, “Ey iman edenler! Allah'a karşı
gelmekten sakının ve Peygamberi'ne iman edin ki, size rahmetinden iki kat pay versin, size kendisiyle yürüyeceğiniz bir nur versin ve sizi bağışlasın. Allah çok
bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir.” 32 âyetinde geçen ve “kifleyn” diye ifade edilen “iki kat pay” ın talibidir artık...

Allah Resûlü, “Allah'ım, ben iki zayıfın, yetim ve kadının hakları konusunda (insanları) şiddetle uyarıyorum, onların haklarına el uzatılmasını (özellikle)
yasaklıyorum.” 33 buyurmuştur. Yetime her yönden baba olmak, analık etmek gerekir. Kefalet, malî, mânevî, sosyal pek çok yönü olan bir görevler
zinciridir. Bu kapsamda yetimin malı korunmalıdır. Yetimin malına, doğrudan zarar vermek bir yana, zarar verebilme ihtimali olan durumlara karşı bile
uyanık olmak gerekir. Nitekim Allah Resûlü'nün malî konularda yeterli görmediği Ebû Zerr'i, yetimin malına velî olmaması için uyardığı
nakledilmektedir. 34
Allah Resûlü yetimin malının, ona bakan kişi tarafından yetimin geleceği için işletilmesini, eriyip gitmesine ve tükenmesine izin verilmeksizin
nemalandırılmasını istemiştir. Efendimiz, “Dikkat edin! Kim malı olan bir yetimin velîsi olursa, o malı ticarette değerlendirsin ve onu (çoğalmadığı için) zekâtın yiyip
tüketmesine terk etmesin.” 35 buyurur. Sahâbe-i kirâm da bu tavsiyeye kulak vermişler, bunu bir ilke olarak benimsemişlerdir. Meselâ Hz. Ömer, eriyip
gitmemesi için yetim malının çalıştırılması üzerinde ısrarla durmuştur. 36 Hz. Âişe'nin de, kendi uhdesindeki yetim mallarının işletilmesi doğrultusunda
hareket ettiği bilinmektedir. 37
Hz. Peygamber'in, “Ergenlik çağına geldikten sonra yetimlik yoktur.” 38 ifadesi, yetimliğin ne zaman bittiğine dair sınırı belirlemektedir. Ancak buradaki
“ergenlik çağına ulaşmak” ifadesinden maksat, hakikî anlamda çocuğun ergenliğe adım atması mıdır? Yoksa bunun başka bir izahı var mıdır?
İbn Abbâs'a, “Yetimlik ne zaman biter?” diye sorulduğunda, “Ömrüme yemin ederim ki, adam vardır, sakalı çıkar da hâlâ kendi hakkını almaktan âciz,
kendi namına bir şey vermekten âcizdir. İşte kişi kendi hakkını alacağında başkalarının alışverişi gibi doğru ve yeterli davranabiliyorsa, artık o zaman
yetimlik durumu sona ermiş demektir.” diye cevap verir. 39
Kur'an da evlilik çağına gelinceye kadar yetimlerin gözlemlenip kendi ayakları üzerinde durup duramayacaklarının iyice anlaşılması, nihayet hayata
atılabilecek bir hâle geldiklerinde mallarının kendilerine teslim edilmesi istenir. 40
Elinden tutulup hayata hazırlanmayı bekleyen yetim bir yavru, duygusal, bedensel ve zihinsel yönden korunup kollanmaya muhtaç bir emanettir. Bu
yüzden Allah ve Resûlü, tıpkı kadınlar ve köleler gibi toplumun en hassas ve kırılgan kesimlerinden biri olan yetimler hakkında da son derece dikkatli
davranılmasını istemişlerdir. İnsanoğlu en büyük mutluluğun servet, makam ve kudret gibi değişken ve aldatıcı şeylerde olmadığının farkına vardığında, bir
çocuğun gözlerindeki ışıltının her şeyden daha kıymetli olduğunu hissedecektir. İşte o vakit, “Eğer onlarla birlikte yaşarsanız, (unutmayın ki) onlar sizin
kardeşlerinizdir.” 41 âyeti, hayatımızda hak ettiği yeri almış olacaktır.

BLOG ANA SAYFA

HADİSLERLE İSLAM ANA MENÜ

HADİSLERLE İSLAM CİLT 4

HADİSLERLE İSLAM CİLTLERİN KAYNAKLARI