HZ. PEYGAMBERİN HİZMETİNDE BULUNANLAR HİZMETÇİLERİNİZ KARDEŞLERİNİZDİR!
Enes (b. Mâlik) anlatıyor:
“Resûlullah'a (sav) on sene hizmet ettim. Vallahi, bana bir kez olsun 'Öf!' bile demedi. Herhangi bir şeyden dolayı, 'Niçin böyle yaptın?' demediği gibi, 'Şöyle
yapsaydın ya!' da demedi.”
(M6011 Müslim, Fedâil, 51)
***
Muhammed b. Ziyâd'ın Ebû Hüreyre'den (ra) işittiğine göre, Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Sizden birinize hizmetçisi yemeğini getirdiğinde onu
yanına oturtmazsa (en azından) kendisine bir iki lokma veya bir iki parça yiyecek versin. Çünkü yemeği o hazırlamış ve sunmuştur.
(B2557 Buhârî, Itk, 18)
***
Hz. Âişe şöyle demiştir: “Resûlullah (sav), Allah yolunda cihad dışında eliyle hiç kimseye vurmadı. Ne bir kadına ne de bir hizmetçiye!...”
(M6050 Müslim, Fedâil, 79)
***
Ma'rûr anlatıyor: Ebû Zer ile Rebeze'de karşılaştım. Kendisinin de kölesinin de üzerinde aynı kıyafet vardı. Bunun sebebini ona sordum. Dedi ki, “Bir
adamla karşılıklı birbirimize sövdük. Ve annesi(nin zenci olması) sebebiyle onu aşağıladım. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) bana şöyle buyurdu: 'Ebû
Zer! Onu annesi sebebiyle mi aşağıladın? Demek ki sen kendisinde hâlâ câhiliye izleri olan bir kimsesin. Hizmetçileriniz sizin kardeşlerinizdir. Allah onları sizin
himayenize vermiştir. Kimin eli altında böyle bir kardeşi bulunursa, ona yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin. Onlara güç yetiremeyecekleri işler yüklemeyin. Eğer
yüklerseniz onlara yardım edin.' ”
(B30 Buhârî, Îmân, 22)
******************
Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicretinin ilk yılıydı. O sıralar Hz. Peygamber'in, kendisine yardımcı olacak, devamlı yanında olan bir hizmetçisi
yoktu. Rahmet Elçisi'nin bu durumunu gören ve ona yardım etmek isteyen Ebû Talha, o sıralar on yaşlarında 1 olan üvey oğlu Enes b. Mâlik'i elinden tutup
Hz. Peygamber'in yanına getirdi ve şöyle dedi: “Yâ Resûlallah! Enes akıllı bir çocuktur; sana hizmet etsin.” 2 Hz. Peygamber'in bu teklifi kabul etmesi
üzerine Enes, Kutlu Elçi'ye hizmet etmeye başladı. Bir gün Hz. Peygamber, Enes'i bir yere göndermek istedi. O da, “Vallahi gitmeyeceğim!” diyerek itiraz
etti. Bu söz üzerine Hz. Peygamber (sav) sustu, bir şey söylemedi. Enes ise her ne kadar karşı çıksa da sonunda çarşıya doğru yola koyuldu. Bu arada yolda
oynayan çocuklarla karşılaştı ve onlarla birlikte oyuna dalıp işini unuttu. Bir süre sonra Resûlullah (sav) geldi ve arkasından yaklaşarak Enes'in başından
hafifçe tuttu. Kendisine kimin dokunduğunu anlamayan Enes arkasına dönüp baktığında Resûl-i Ekrem'in yüzünün güldüğünü ve kendisine sevgiyle
baktığını gördü. Hz. Peygamber (sav), “Enesçiğim! Hadi söylediğim yere git bakalım.” diyordu. Bunun üzerine Enes, “Peki, gidiyorum yâ Resûlallah!” diyerek
hiçbir şey olmamış gibi yola koyuldu. 3
Bu güzel çocukluk hatırasını anlatan ve “Hâdimü'n-nebî” yani “Peygamber'in hizmetkârı” olarak anılan Enes, kendisine 'Yavrucuğum' diye hitap eden 4 Hz.
Peygamber'i insanların en iyi huylusu olarak nitelemiştir. 5 On sene Resûlullah'a hizmet ettiğini söyledikten sonra şunu eklemiştir: “Vallahi, bana bir kez
olsun 'Öf!' bile demedi. Herhangi bir şeyden dolayı, 'Niçin böyle yaptın?' demediği gibi, 'Şöyle yapsaydın ya!' da demedi.” 6
Hz. Peygamber'e Mekke döneminde en çok hizmet eden sahâbîlerden biri de Zeyd b. Hârise idi. O, annesiyle kendi kabilesini ziyarete giderken kaçırılıp
Ukâz çarşısında köle olarak satışa çıkarılmıştı. Orada bulunan Hakîm b. Hizâm, halası Hz. Hatice için onu, dört yüz dirheme satın almış, Hz. Hatice de
Resûlullah ile evlendiğinde Zeyd'i ona hediye etmişti. Rahmet Elçisi, Zeyd'i azat etti. 7 Zeyd b. Hârise serbest bırakıldığı ve sonradan babasına kavuştuğu
hâlde, “Ben bu adamda öyle bir şey gördüm ki ebediyen ona kimseyi tercih etmem.” 8 diyerek ailesini değil Resûlullah'ı tercih etti.
Peygamber olduğunda da Allah Resûlü'nün İslâm davetine ilk icabet edenler arasındaki yerini aldı. 9 Tâif yolculuğu sırasında Hz. Peygamber'e yapılan
saldırılarda kendisini öne atarak onu korumaya çalışan da Zeyd idi. 10
Zeyd'in fedakârlığı ve içten sevgisi tabiî ki karşılıksız değildi. Peygamberimiz (sav) de Zeyd'i çok sever, ona yakın ilgi gösterirdi. Hatta Resûlullah (sav) onu,
aralarında muhacir ve ensarın ileri gelenlerinin de bulunduğu ordulara komutan tayin ederek kendisine verdiği değeri açıkça gösterdi. 11 Hz. Peygamber'in,
halasının kızı Zeyneb ile evlendirdiği Zeyd b. Hârise, uzun yıllar Resûl-i Ekrem'e hizmet etmişti. Zeyd, evlâtlıklar hakkında “Onları babalarına nispet ederek
çağırın...” 12 âyeti ininceye kadar Zeyd b. Muhammed (Muhammed'in oğlu Zeyd) diye anılırdı. 13 O, Peygamber Efendimizin azatlı kölesi idi ve bir
hizmetçi konumunda değildi.
Kendi ailesiyle ve işiyle meşgul olmak zorunda olan, dolayısıyla daima Hz. Peygamber'in yanı başında bulunması mümkün olmayan Zeyd'in aksine, Hârise
el-Eslemî'nin iki çocuğu Hind ve Esmâ, Hz. Peygamber'in kapısından ayrılmaz ve ona her vesile ile hizmet ederlerdi. 14 Hz. Abbâs da kendi kölesi Ebû
Râfi'i Rahmet Elçisi'ne hediye etmişti. Peygamberimiz, amcası Hz. Abbâs'ın Müslüman olduğunu müjdelediğinde Ebû Râfi'i azat ederek hürriyetine
kavuşturdu. 15 Zaten Hz. Peygamber bütün kölelerini azat etmişti. Yine de onlar Kutlu Elçi'ye gönüllü olarak hizmete devam ederlerdi.
Hz. Peygamber'e hizmet ile şereflenenler arasında Abdullah b. Mes'ûd da vardı. Bu değerli fakih sahâbî, Medine'de Resûlullah'ın evine rahatça girip
çıkabilen nadir şahsiyetlerdendi. 16 Öyle ki Ebû Musa el-Eş'arî, kardeşiyle birlikte Yemen'den Medine'ye geldiğinde, yanına çok girip çıkmaları ve fazla
birlikte olmaları sebebiyle İbn Mes'ûd'un ve annesinin, Resûlullah'ın aile fertlerinden olduklarını sanmıştı. 17 İbn Mes'ûd, Hz. Peygamber'e çeşitli günlük
işlerde yardımcı olurdu. Resûlullah abdest almak için kalktığında ibriğini taşır, giyeceği zamana kadar ayakkabılarına sahip çıkar, kalktığında da onları
giydirirdi. 18
Erkeklerin yanı sıra Hz. Peygamber'e hizmet eden çok değerli kadın sahâbîler de vardı. Meselâ, kendisini büyüten Ümmü Eymen Bereke bunlardan biriydi.
O, Peygamber Efendimize babasından miras kalmış, fakat Efendimiz daha sonra onu azat etmişti. Ümmü Eymen, Mekke'de Ubeyd el-Hazrecî ile evlendi. 19
Peygamber Efendimiz ailesinin bir parçası olarak gördüğü bu güzide hanım hakkında “Ümmü Eymen, annemden sonraki annemdir.”
buyurarak ona olan hürmetini ve derin sevgisini ifade ederdi. 20 Bu ifade, Hz. Peygamber'in câhiliye döneminde en doğal haklarından bile mahrum edilen
bir cariye olarak Ümmü Eymen'e verdiği değeri açıkça göstermekteydi.
Kimi zaman Hz. Peygamber'e hizmeti özgürlüğe ve ondan ayrılarak yeni bir hayat kurmaya tercih edenlerin olması düşündürücüydü. Kendilerine karşı zarif
ve anlayışlı davranan bir peygamberin sağladığı mutluluğu, onun yanında buldukları huzur ve güven dolu ortamı yitirmek istemeyen bu insanlardan biri de
Ümmü Seleme'nin hizmetçisi Sefîne idi. Ümmü Seleme ona, yaşadığı müddetçe Resûlullah'a hizmet etmesi şartıyla kendisini azat edeceğini söylediğinde
Sefîne, “Sen bana şart koşmasan bile ben yaşadığım sürece Resûlullah'tan (sav) ayrılmam.” cevabını vermişti. Bunun üzerine Ümmü Seleme onu azat etti. 21
Kendisine gösterilen teveccüh ve saygı nedeniyle Müslüman olmayanlardan bile Resûlullah'a yardımcı olanlar vardı. Nitekim Abdü'l-Kuddüs isimli Yahudi
bir çocuk 22 Hz. Peygamber'e hizmet ederdi. Bir gün hastalandığında Allah Resûlü onu ziyaret ederek kendisine Müslüman olmayı teklif etmiş, o da kabul
etmişti. 23
Hz. Peygamber zamanında hizmetçiler, ya ücretle tutulan hür kimselerden veya o dönemin âdeti üzere parayla satın alınan kölelerden olurdu. İslâm'la
birlikte, dönemin özel şartları gereği temel ihtiyaçlardan biri olarak kabul edilen hizmetçiler 24 âdeta ailenin üyelerinden kabul edilmeye başlanmıştır.
Hz. Peygamber mümkün olduğunca kendi işini kendi görmeye çalışır hatta elinden geldiğince ev işlerine yardım ederdi. 25 Ancak onun hem günlük işleri
hem de dinî, siyasî ve askerî görevleri bünyesinde toplaması sebebiyle her şeyi tek başına yapması mümkün değildi. Dolayısıyla ashâbın desteği ve hizmeti
son derece önem taşıyordu. Hiç kimseyi küçük görmeyen, insanlar arasında efendi-hizmetçi, kadın-erkek ayrımı yapmayan Rahmet Elçisi, o döneme
damgasını vurduğu gibi bugün için de başta işçi-işveren ilişkileri olmak üzere hizmet sektöründe çalışanlar için ideal örnek idi. O kadar ki hizmet sunan bir
ferdin hakkını gözetmeyi yemek âdâbına bile dâhil etmiş, “Sizden birinize hizmetçisi yemeğini getirdiğinde onu yanına oturtmazsa (en azından) kendisine bir iki
lokma veya bir iki parça yiyecek versin. Çünkü yemeği o hazırlamış ve sunmuştur.” 26 buyurmuştu.
Resûlullah (sav) yardımcıları ile yakından ilgilenir, onların hatırını sorar ve ihtiyaçlarını karşılamaya önem verirdi. Sıkıntılarını anlamaya,
yaralarına merhem olmaya çalışırdı. Hatırını sorduğu hizmetçilerden biri bir gün, “Yâ Resûlallah, bir ihtiyacım var.” deyince Resûlullah, “İhtiyacın nedir?”
diye sordu. Hizmetçi, “Kıyamet günü bana şefaat etmene ihtiyacım var.” cevabını verdi. Bu hassas yardım talebi üzerine Rahmet Elçisi, “Sana bu konuda kim
yol gösterdi?” buyurdu. Hizmetçi, “Rabbim!” dedi tek kelimeyle. Peygamberimiz ona, “Bunu gerçekten istiyorsan çok secde ederek bana yardımcı ol!” buyurdu. 27
Peygamber Efendimiz (sav) hizmetçi ve işçi gibi çalışmak mecburiyetinde kalan kız çocukları ile yakından ilgilenir, onlara merhametli davranır, onların
isteklerini yerine getirmeye çalışırdı. Hatta Medine'deki hizmetçilerden herhangi biri Resûlullah'ın (sav) elini tutar, onu istediği yere kadar götürür, hacetini
çekinmeden ona anlatabilirdi. 28 Rahmet Elçisi, hizmetçilerine ve kölelerine iyi davranmaları ve merhametle muamele etmeleri konusunda ashâbını da
sürekli uyarırdı. Bir gün bir sahâbî Resûlullah'ın yanına geldi ve “Hizmetçimi kaç defa affedeyim?” diye sordu. Belli ki bu sorudan hoşlanmadı Rahmet Elçisi
ve sustu. Çünkü affetmek devamlı yapılması istenen, sınırlanması zor bir ahlâkî erdemdi. 29 Sahâbînin soruyu tekrarlaması üzerine Hz. Peygamber, “Her
gün yetmiş defa!” cevabını verdi. 30
Bir kimsenin, yanında çalışanları ezmesini, onlara hor davranmasını ve şiddet uygulamasını kesinlikle yasaklayan Resûlullah (sav), “Sizden biriniz
hizmetçisini döveceği zaman hemen Allah'ı hatırlasın da elini çeksin.” buyurmuştu. 31 Âişe validemiz Hz. Peygamber'in bu hassasiyeti bizzat gösterdiğini bize
anlatmış ve “Resûlullah (sav), Allah yolunda cihad dışında eliyle hiç kimseye vurmadı. Ne bir kadına ne de bir hizmetçiye!...”demişti. 32
Bir seferinde kölelerinden birini döven Ebû Mes'ûd el-Ensârî isimli sahâbî, arkasından şöyle bir ses duydu: “Bil ki Ebû Mes'ûd! Allah senin üzerinde, senin onun
üzerinde olduğundan daha fazla güce sahiptir.” Ebû Mes'ûd, geri dönüp baktığında Allah'ın Elçisi'ni görünce, “Ey Allah'ın Resûlü, Allah rızası için o şu andan
itibaren hürdür!” dedi. Ve bundan sonra hiçbir köleye vurmayacağına dair söz verdi. 33 Resûlullah (sav) de, “Eğer bunu yapmamış olsaydın, ateş seni
yakacaktı.” şeklinde cevap verdi. 34
Diğer yandan Peygamber Efendimiz, ashâbına bedduayı da yasaklamış, “Kendinize, çocuklarınıza, hizmetçilerinize ve mallarınıza beddua etmeyin. Olur ki Yüce
Allah'ın icabet edeceği bir zamana rastlar da bedduanız kabul oluverir.” 35 buyurmuştu.
İşçisi ve hizmetlisi bulunan işverenlerin, bu kişilerin hayat düzeyinin iyileştirmeleri ve onların da kendileri gibi rahat bir hayat sürdürmeleri için çalışmaları
ideal olan ve kâmil bir müminden beklenen olgun bir davranıştır. Hizmet sahasındaki bu insanların gıda, giyim ve zamanın gerektirdiği temel ihtiyaçlarını
karşılamak ise işverenin yerine getirmesi gereken asgarî yükümlülüktür. 36
Bir gün Bilâl-i Habeşî ile tartışan Ebû Zer el-Gıfârî, annesinin zenci olmasından dolayı onu kınayarak hakaret etmişti. 37 Bilâl, bu durumu Hz. Peygamber'e
anlatarak şikâyette bulundu. Hz. Peygamber de bu şikâyet üzerine Ebû Zerr'e, “Ebû Zer! Onu annesi sebebiyle mi aşağıladın? Demek ki sen kendisinde hâlâ
câhiliye izleri olan bir kimsesin. Hizmetçileriniz sizin kardeşlerinizdir. Allah onları sizin himayenize vermiştir. Kimin eli altında böyle bir kardeşi bulunursa, ona
yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin. Onlara güç yetiremeyecekleri işler yüklemeyin. Eğer yüklerseniz onlara yardım edin.” 38 buyurdu. Her ne kadar Bilâl-i
Habeşî Ebû Zerr'in hizmetçisi olmasa da geçmişinde köle olan bir kimse hakkında Rahmet Elçisi'nden bu uyarıyı alan Ebû Zer, bundan sonra hizmetçilerine
karşı son derece dikkatli olmuş hatta kölesiyle aynı tarz kıyafetler giyinmişti. 39
Benzer bir olay da Ebu'l-Yeser hakkında anlatılmaktadır. Sahâbe-i kirâmın önde gelenlerinden Ubâde b. Sâmit'in torunu Ubâde b. Velîd, babası ile birlikte
bilgi edinmek için ensardan bir kabileye gitmişlerdi. Orada ilk önce Akabe Biati'ne, ardından da Bedir'e katılan bir sahâbî olan Ebu'l-Yeser 40 ile karşılaştılar.
O sırada Ebu'l-Yeser'in üzerinde bir çizgili hırka ile bir de meâfirden yani Yemen dokumasından bir elbise vardı. Hizmetçisinin üzerindeki kıyafet de
aynıydı. 41 Ubâde, Ebu'l-Yeser'e, “Amca! Hizmetçinin çizgili elbisesini alsan da ona kendi meâfirden olan kumaşını versen yahut onun meâfir hırkasını alsan
da kendi çizgilini ona versen, senin üzerinde bir hulle (takım elbise), onun üzerinde de bir hulle olurdu.” dedi. Bunun üzerine Ebu'l-Yeser, Ubâde'nin başını
okşayıp, “Allah'ım! Buna bereket ver!” diye dua ettikten sonra, “Ey kardeşimin oğlu! Resûlullah'ın (sav), 'Onlara kendi yediklerinizden yedirin ve kendi
giydiklerinizden giydirin!' buyurduğunu şu iki gözüm gördü, şu iki kulağım işitti ve şu kalbim belledi.” dedi. Bu arada kalbine işaret etti ve devam etti,
“Dünya malından ona vermem, kıyamet gününde onun benim iyiliklerimden almasından bence daha önemsizdir.” diye cevap verdi. 42
Hz. Peygamber, efendi olsun hizmetçi olsun, her insana değer vermiş ve onları insanlık onuruna yakışır bir hayata kavuşturmak için çalışmıştır.
Hatta “seferde kavmin efendisinin onlara hizmet eden kişi” olduğunu söyleyerek onları taltif etmiştir. 43 Nitekim Mescid-i Nebevî'nin temizliğiyle ilgilenen
Ümmü Mihcen adında 44 zenci bir kadın vardı. Bir ara Resûlullah (sav) bu kadını göremeyince nerede olduğunu sordu. Öldüğünü öğrenince ashâbına,
“Bunu bana haber verseydiniz ya!” diyerek üzüntüsünü dile getirdi. Sahâbîler ise gece vefat eden 45 bu kadından dolayı Hz. Peygamber'i rahatsız etmek
istememişlerdi. Resûl-i Ekrem (sav) ashâbdan o hanımın mezarını göstermelerini istedi ve sonra gidip orada cenaze namazını kıldı. 46
Rahmet Elçisi'nden köle ve hizmetçilere nasıl davranılacağını gören ve öğrenen sahâbîler de onları birer kardeş, ailelerinin bir bireyi gibi gördüler ve onların
arasındaki zeki ve kabiliyetli kişileri âdeta kendi oğulları gibi yetiştirdiler. Abdullah b. Abbâs ile Abdullah b. Ömer'in köleleri İkrime ve Nâfi' bunun en açık
örneğidir. Meşhur sahâbîlerden İbn Abbâs kölesi İkrime'yi bir hizmetçi gibi değil bir ilim adamı olarak yetiştirmiştir. İbn Abbâs'ın bu gayretli talebesi,
ondan aldığı ilim sayesinde tefsir ilminin vazgeçilmez kaynakları arasında kendine yer edinmiş ve asırlarca süren bir üne kavuşmuştur. Çok hadis rivayet
eden sahâbîler arasında yer alan Abdullah b. Ömer de azatlı kölesi Nâfi'i bir âlim olarak yetiştirmiştir. Bu sayede bir köle olan Nâfi' tâbiînin meşhur fakihleri
ve hadisçileri arasında önemli bir yer edinmiştir. Köle olmalarına rağmen İkrime ve Nâfi'in kazandığı bu şeref, bırakın bir köleye pek çok hür kimseye bile
nasip olmamıştır.
İşçi ile işveren, köle ile işçi, ev sahibi ile hizmetçi arasında fark olmadığını insanlığa öğreten Hz. Peygamber, yeme, içme ve giyinme gibi hususlarda bir
ayrıma gidilmemesini bağlayıcı olmasa da erdemli bir davranış olarak bize sunmuştur. Hizmetlilerin ihtiyaçlarının karşılanmasını istemiş ve şiddete maruz
bırakılmalarının asla dinin duyarlılığıyla bağdaşmadığını anlatmıştır. Hz. Peygamber her şeyden önce hizmet edenlerin şahsiyet, şeref ve haysiyetlerini
korumuş, üstünlüğün işçi veya patron, efendi veya hizmetçi olmada değil iman, ahlâk, ibadet ve takvada olduğunu göstermiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder