Uyku Uykunuzu Bir Dinlenme Vesilesi Kıldık
Abdullah b. Ebû Katâde'nin, babasından naklettiğine göre,
(bir sefer dönüşü hep birlikte uyuyakaldıklarında) Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur:
“Yüce Allah dilediği zaman (uyutmak suretiyle) ruhlarınızı alır, dilediği zaman da (uyandırarak) geri verir…”
(N847 Nesâî, İmâmet, 47)
****
Amr b. Osman b. Affân'ın, babasından naklettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Sabah uykusu, rızkın azalmasına sebep olur.”
(HM530 İbn Hanbel, I, 73)
***
Câbir b. Abdullah'ın naklettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Dâvûd'un oğlu Süleyman Peygamber'in annesi, Süleyman'a şöyle demişti: 'Evlâdım!
Geceleyin fazla uyuma! Zira geceleyin fazla uyumak, kişiyi kıyamet günü fakir bırakır.'”
(İM1332 İbn Mâce, İkâmet, 174)
***
Ebû Berze'den nakledildiğine göre, Resûlullah (sav), yatsıdan önce uyumayı ve yatsı sonrasında da (oturup) konuşmayı hoş karşılamazdı.
(B568 Buhârî, Mevâkîtü's-salât, 23)
***
Berâ b. Âzib, Hz. Peygamber'in (sav) kendisine şunları söylediğini bildirmiştir: “Yatacağın zaman namaz için abdest aldığın gibi abdest al. Sonra sağ tarafın
üzerine yat ve şöyle de: 'Allah'ım! Kendimi sana teslim ettim. İşimi sana havale ettim. Sırtımı sana dayadım, sana karşı ümit ve korku besleyerek… Senden sığınacak
yer yine sensin, senden kurtulacak yer de yine sensin. Allah'ım! İndirdiğin kitabına ve gönderdiğin peygamberine iman ettim.' Şayet o gece ölecek olursan fıtrat üzere
ölürsün. (Uyumadan önce) söyleyeceğin son sözler bunlar olsun.”
(B247 Buhârî, Vudû', 75)
*******************
Hayber Seferi dönüşü idi. Allah Resûlü bir konuşma yaptı. Konuşmasında eğer o gün öğleden sonra yola çıkıp ertesi gece de hiç durmadan yürümeye
devam ederlerse Allah'ın izniyle suya kavuşacaklarını söylüyordu. Belli ki orduda bir su sıkıntısı vardı. Hemen yola koyuldular. Peygamberimiz de onlarla
beraber mola vermeden uzun süre yol kat etmişti. Öyle bir zaman geldi ki yorgunluğa ve uykusuzluğa teslim olmak üzere olan Allah Resûlü, devesi
üzerindeyken yana doğru eğrildi. Yanında bulunan Ebû Katâde hemen müdahale edip Resûl-i Ekrem'i doğrulttu.
Biraz daha gittiler. Peygamberimiz yine uyukladı ve yana doğru düşecek gibi oldu. Ebû Katâde tekrar müdahale etti ve bu sefer hayvanın üzerinde iyice
yerleşinceye kadar ona destek oldu. Gece boyunca yürüdüler, yürüdüler. Seher vaktinin sonlarına ulaştıklarında Sevgili Peygamberimiz bütün bir gecenin
uykusuzluğuyla yan tarafına öyle bir sarktı ki bu defa neredeyse bineğinden yere düşüyordu. Bereket ki Ebû Katâde hâlâ uyanıktı ve yanı başındaydı.
Resûlullah'ı tutup doğrulttu. Bu esnada gözlerini açan Allah Resûlü, kendisini düşmekten koruyanın kim olduğunu ve ne zamandan beri kendisine eşlik
ettiğini sordu. Ebû Katâde, “Gece boyunca.” diye cevap verdi. Bunun üzerine Allah Resûlü minnettarlığını dile getirmek üzere, “Peygamberi'ni koruduğundan
dolayı Allah da seni korusun!” diyerek Ebû Katâde'ye dua etti. 1
Yorgun düşen, uykusuz kalan sadece Resûl-i Ekrem değildi kuşkusuz. Sahâbîler de uykusuz geçen uzun bir gecenin sonunda bitkin düşmüşlerdi. Bu
yüzden uygun bir yere geldiklerinde Peygamber Efendimizden az da olsa istirahat etme talebinde bulundular. Hz. Peygamber, uyuyakalıp sabah namazını
kılamama endişesini dile getirince Bilâl-i Habeşî, kendisinin nöbetçi olarak bekleyebileceğini söyledi. Bunun üzerine orada bulunan herkes yatıp uyudu.
Bilâl de sırtını bineğine dayayıp beklemeye başladı. Ancak insanlık hâli, o da dayanamayıp bir süre sonra uykuya yenik düştü. Hz. Peygamber, uyandığında
güneş çoktan doğmuş, sırtlarını ısıtmaya başlamıştı. Bilâl'e hitaben, “Bilâl, ne demiştin hani, ne oldu?” diye seslendi. Mahcup olan Bilâl ise hiçbir zaman
üzerine böylesine bir ağırlık çökmediğini söyleyerek mazeretini bildirdi. Bunun üzerine Hz.
Peygamber şöyle buyurdu: “Yüce Allah dilediği zaman (uyutmak suretiyle) ruhlarınızı alır, dilediği zaman da (uyandırarak) geri verir...” 2 Allah Resûlü bu
sözleriyle sadece verilen sorumluluğu yerine getiremeyen Bilâl'i teselli etmemiş, aynı zamanda uyuyakalıp sabah namazını kaçırmaktan dolayı kendilerini
suçlu hisseden diğer sahâbîleri de rahatlatmıştı. 3
Aslında Resûl-i Ekrem bu sözleriyle ne namazı kaçırmayı hafife alıyordu ne de sorumsuzluğu. Onun vurguladığı şey, uyku hâlinin insanın iradesinin dışında
olduğuydu. Nitekim bir seferinde de uyuyan kişinin uyku esnasında yaptıklarından sorumlu olmayacağını bildirmişti. 4 Uykunun ölüme benzetilmesi de
işte bu yüzdendi. Uyku, dönüşü olan bir ölümdü ve Hz. Peygamber uyanınca şöyle derdi: “Bizi öldürdükten sonra dirilten Allah'a şükürler olsun. Yeniden
dirilince de ona döneceğiz.” 5
Uyku hakkındaki bu nitelendirmeler âyetlerde de yer almaktadır. Yüce Rabbimiz, insanı geceleyin âdeta bir ölü gibi kendinden geçirmekte ve sonra
belirlenmiş olan ömrünü tamamlamak üzere her gün hayata geri döndürmektedir. 6 “Allah, (ölen) insanların ruhlarını öldüklerinde, ölmeyenlerinkini de
uykularında alır. Ölümüne hükmettiklerinin ruhlarını tutar, diğerlerini belli bir süreye (ömürlerinin sonuna) kadar bırakır. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için
elbette ibretler vardır.” 7
İnsan hayatının temel ve vazgeçilmez ihtiyaçlarından olan uyku, Yüce Yaratıcı'nın bütün hayat sahibi varlıklara bahşettiği bir nimettir. Çünkü gündüzü
aydınlık, geceyi dinlenme zamanı, güneş ve ayı (vakitlerin tayini için) birer hesap ölçüsü kılan Allah Teâlâ'dır. 8 Bu yüzden Kur'an'da, “Gece olsun gündüz
olsun, uyumanız ve Allah'ın lütfundan (nasibinizi) aramanız O'nun (varlığının) delillerindendir.” 9 buyrulur. Ve şöyle sorulur: “Hiç düşündünüz mü, eğer Allah
gündüzü üzerinize kıyamet gününe kadar sürekli kılacak olsa Allah dışında, bağrında dinlendiğiniz geceyi size geri getirebilecek başka bir ilâh var mıdır?” 10
Hayatın bütün alanları ile ilgili inananlarına yol haritası çizen dinimizin, insan hayatında yeri doldurulamaz bir öneme sahip olan uyku hakkında da çeşitli
prensipleri vardır. Hz. Peygamber'in sünnetinde, uykunun vakti, süresi ve yeri hakkında tavsiyeler bulunmasının yanı sıra uykuyu maddî ve mânevî açıdan
en iyi şekilde nasıl değerlendirebileceğimize dair de pek çok örnek vardır.
Meselâ, uykunun dinlenme amacını aşarak haddinden fazla uzatılması, insanı tembelliğe sürüklediği için hoş görülmemiştir. Bunun
aslında makul gerekçeleri vardır. Örneğin, üçüncü halife olan ve Hz. Peygamber'in iki kızıyla evlendiği için “Zü'n-nûreyn” (İki Nur Sahibi) olarak anılan Hz.
Osman'ın naklettiği bir hadiste, “Sabah uykusu, rızkın azalmasına sebep olur.” 11 buyrularak özellikle sabah namazından sonra uyumak uygun
bulunmamıştır. Zira, “Erken kalkan yol alır.” sözünde de olduğu gibi çalışmaya erken başlayanın gününün daha verimli geçtiği ve kazancının daha fazla
olduğu bilinen bir gerçektir. Bu sebeple Peygamberimiz, “Allah'ım! Ümmetimden sabahın erken vakitlerinde işe koyulanlara bereket ver.” diye dua eder ve bir
askerî birlik göndereceğinde onları günün ilk saatlerinde gönderirdi. 12
Öte yandan ibadeti engellememesi bakımından da uykunun zamanına dikkat edilmesi konusuna dikkat çekilmiştir. Hz. Süleyman'ın annesinin, oğluna
tavsiyede bulunurken, “Evlâdım! Geceleyin fazla uyuma! Zira geceleyin fazla uyumak, kişiyi kıyamet günü fakir bırakır.” demesi 13 ya da Hz. Peygamber'in,
ümmeti konusunda en çok korktuğu şeylerden biri olarak çok uyumayı zikretmesi, 14 fazla uyumanın hem ibadetleri ihmale hem de günlük işlerin akışını
bozmaya yol açtığı ile ilgili bir vurgu olmalıdır.
Bu hassasiyetin gereği olarak Hz. Peygamber, yatsıdan önce uyumayı ve sonrasında da oturup konuşmayı hoş karşılamazdı. 15 Hz. Peygamber'in yatsı
namazını bazen gecenin daha ileri saatlerine kadar ertelediği de göz önüne alınacak olursa yatsıdan sonraki herhangi bir saatten sabah namazına kadar olan
sürede uyuduğu anlaşılmaktadır. Ancak Sevgili Peygamberimizin kesintisiz olarak uyumadığını, gece yarısı kalkıp ibadet ettiğini, zira bunun kendisine
Allah tarafından emredildiğini 16 bilmekteyiz. Kur'ân-ı Kerîm'de geceleri az uyuyup da ibadet edenler, Allah'a karşı sorumluluğunun bilincinde olan takva
sahibi kimseler olarak vasıflandırılıp övülmüştür. 17 Çünkü onlar, herkesin uyuduğu gecenin karanlığında uyanıktırlar. Mağfiret ve rahmet dileyerek
Rablerine yönelmişlerdir.
Allah Resûlü sabah namazından sonra uyumayıp sohbet etmeyi ve ashâbıyla beraber vakit geçirmeyi tercih ederdi. O, “Sabah namazını kılıp sonra da
oturduğum yerden kalkmayarak güneş doğuncaya kadar Allah'ı zikretmem, benim için Allah yolunda düşmana saldırmamdan daha sevimlidir.” 18 derdi. Bu iki vakit
özellikle kavuran sıcaklığın olduğu bölgede günün en verimli iki zaman dilimini ifade ediyordu. Diğer yandan Peygamberimiz, güneşin tepede olduğu
zaman diliminde “kaylûle” denilen öğle uykusuna yatardı. 19 Bilhassa gece ibadet için uyanmasına yardımcı olduğu için bu
uykuya ehemmiyet veriyordu. 20 Öğle uykusuna normalde öğle namazından sonra yatardı. Ancak cuma günlerinde ise uykuyu cuma namazından sonraya
bırakırdı. 21
Uyku, bütün nimetler gibi, aynı zamanda dünya hayatının sınavlarından biridir. Şu bir gerçektir ki insanın hayatını düzene koyması, uyku saatlerini
denetim altında tutmasını gerektirir. Bir Müslüman için gecenin sonlarında kılınan sabah namazı, başlı başına bir denetim imkânıdır. Bu bakımdan uyku,
tembelliği ve ihmalkârlığı çağrıştıran bir olgu değil, daha verimli ve üretken olmak için güç kazanma fırsatı olarak görülmelidir.
Hadislerde çoğunlukla uykunun ibadetle ilişkisini öncelikli olarak dile getiren bir anlatım söz konusudur. Söz gelimi Allah'ın Resûlü, uyuklayarak namaz
kılmayı doğru bulmamaktadır. 22 Uyku ile tembellik arasındaki bağlantı ise sabah namazına kalkmamakta ifadesini bulur. Bu olumsuz durumu
Peygamberimiz şeytanın bir müdahalesi olarak ifade etmektedir. 23
Resûl-i Ekrem, şeytanın uyku esnasında insana verebileceği namaz vaktini kaçırmak, uyuşukluk ve huzursuzluk gibi zararlardan kurtulmak için şunları
tavsiye etmektedir: “İnsan uyuduğunda şeytan onun ensesine üç düğüm atar. Her bir düğümü atarken 'Önünde uzun bir gece var, yat!' der. Eğer kişi gece uyanıp
Allah'ı zikrederse düğümün biri çözülür. Kalkıp abdest alınca bir düğüm daha çözülür. Namaz kılınca üçüncüsü de çözülür ve kişi canlı ve kendini iyi hissederek sabaha
girer. Eğer böyle yapmazsa kendini kötü hissederek tembel bir şekilde güne başlar.” 24
Hadislerde abdestli olarak yatağa girmenin önemine de vurgu yapılmaktadır. Abdest aldıktan sonra yatan ve uykusu gelinceye kadar Allah'ı zikreden
kimseye, dünya ve âhiret hayrına dair istediğinin verileceği müjdesi, bunlardan biridir. 25
Diğer yandan Peygamber Efendimiz uyumadan önce ve sonra bazı özel dualar etmiş, bu duaları bizim de okumamızı istemiştir. Söz gelimi yatmadan önce
Felâk ve Nâs sûrelerini okuyarak avucuna üflemesi ve ardından elleriyle bütün vücudunu sıvazlaması, 26 uyandıktan sonra ise Âl-i İmrân sûresinin son on
âyetini okuması 27 onun uykuya dair özel uygulamalarına örnektir. Dolayısıyla dua vasıtasıyla başta şeytan olmak üzere her türlü zarar ve kötülükten
korunma çabası uykuda geçen zamanlar için de geçerlidir. Uykuda vefat eden insanın son sözlerinin dua olması ise büyük bahtiyarlıktır.
Peygamberimizin uykuya dalmadan önce okunmasını tavsiye ettiği dualardan birisi şöyledir: “Allah'ım! Kendimi sana teslim ettim. İşimi sana havale ettim.
Sırtımı sana dayadım, sana karşı ümit ve korku besleyerek... Senden sığınacak yer yine sensin, senden kurtulacak yer de yine sensin. Allah'ım! İndirdiğin kitabına ve
gönderdiğin peygamberine iman ettim.” Resûlullah (sav), yatacağı zaman abdest alıp sağ tarafına yatarak bu duayı okuyan kimsenin, o gece ölürse fıtrat üzere
ölmüş olacağını müjdelemiştir. 28
Öte yandan Hz. Peygamber, uyumak istediği zaman sağ elini başının altına koyarak 29 “Allah'ım! Kullarını mahşerde topladığın veya mahşerde kaldırdığın gün
beni azabından koru.” 30 şeklinde dua etmekte, “Bizi doyuran ve içiren, ihtiyaçlarımızı gideren ve bizi meskenlerimizde barındıran Allah'a hamdolsun.” 31 diye
şükretmektedir. Ayrıca Hz. Peygamber bizlere yatacağımızda, “Rabbim, senin adınla yatağa bedenimi koydum ve senin vereceğin güç, kuvvet ve izinle o yataktan
bedenimi kaldıracağım. Eğer ruhumu tutarsan ona rahmet et. Şayet ruhumu alıp götüreceksen salih kullarını muhafaza ettiğin yerde ruhumu muhafaza et.” diye dua
etmemizi tavsiye etmiştir. 32
Hz. Peygamber, uyku esnasında gelebilecek olan mânevî zararlar kadar maddî zararlara karşı da dikkatli olunmasını istemiştir. Meselâ, korkuluğu olmayan
damda uyunmasını yasaklamıştır. 33 Etrafı çevrili olmayan açık bir dam üzerinde uyuyarak düşen ve ölen kimsenin, bilerek böyle bir şey yaptığından dolayı
Allah'ın koruması altında olmayacağını ifade etmiştir. 34 Uyumadan önce evlerdeki ateşin ve lambaların söndürülmesi emri de herhangi bir kazayı önlemeye
yönelik Peygamber tedbirlerindendir. 35
Uyurken insanların rahat etmesi ve dinlenmesi esastır. İmkânlar dâhilinde bunun gerçekleşmesi amaçlanmalıdır. Çünkü uyanıkken insanın daha dinç ve
verimli olabilmesi buna bağlıdır. Her ne kadar Peygamberimiz kendisini rehavete sevk edip gece namazına kalkmasını engelleyebilir gerekçesiyle çok rahat
yatakta yatmamayı tercih etmişse de 36 bunu ümmetine emretmiş değildir. Çünkü uyku insanın fıtrî bir ihtiyacıdır ve âyet-i kerimelerde de vurgulandığı
gibi istirahat etmesi için verilmiş bir nimettir.
Şu hâlde diğer doğal ihtiyaçların giderilmesinde gözetilen prensipler uyku konusunda da geçerlidir. Müslüman, uykuyu ve dinlenmeyi hayatının temel
gayelerine hizmet eden bir araç olarak kullanmalı, kendisini çalışmaktan ve kulluk etmekten alıkoyacak derecede keyfe dönük bir uyku düzeninden
sakınmalıdır. Ayrıca uyuyabilmenin ne kadar değerli
bir Allah vergisi olduğunun farkına varmalıdır. Uyuyunca hayatla bağını koparan ama uyanınca eskisinden daha zinde bir beden ve daha berrak bir zihinle
hayata dönmesini sağlayan Rabbine minnettar olmalıdır.
“Vücuduma sıhhat ve afiyet veren ve ruhumu bana geri çevirerek kendisine kulluk yapmama izin veren Allah'a hamdolsun.” 37
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder