Sağlık En Büyük Nimet
Abdurrahman b. Avf'ın işittiğine göre,
Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur:
“Bir yerde veba hastalığının olduğunu işitirseniz oraya girmeyin. Bulunduğunuz yerde de veba hastalığı varsa ondan kaçarak oradan çıkmayın.”
(D3103 Ebû Dâvûd, Cenâiz, 6)
**********
İbn Abbâs'ın (ra) naklettiğine göre, Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “İki nimet vardır ki insanların çoğu (onları değerlendirme hususunda) aldanmıştır:
Sağlık ve boş zaman.”
(B6412 Buhârî, Rikâk, 1)
***
İbn Ömer'in naklettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Allah'tan, afiyet istenmesinden daha çok hoşuna giden bir şey istenmemiştir.”
(T3515 Tirmizî, Deavât, 84)
***
Seleme b. Ubeydullah b. Mihsan el-Hatmî'nin, sahâbî olan babasından rivayet ettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Sizden kim huzuru yerinde,
bedeni sağlıklı ve günlük yiyeceği de yanında olarak güne başlarsa, sanki dünya nimetleri ona verilmiş gibidir.”
(T2346 Tirmizî, Zühd, 34)
********************
Halife Hz. Ömer, hicretin on yedinci senesi Rebîülâhir ayında tebaasının durumunu teftiş etmek üzere Şam bölgesine yani günümüzde Filistin, Ürdün ve
Suriye'yi kapsayan geniş bölgeye doğru yola çıkmıştı. Beraberinde sahâbeden bir grup da vardı. 1 Hâlen Ürdün sınırları içinde yer alan Yermük
yakınlarındaki Serğ köyüne vardığı zaman ordu komutanları Ebû Ubeyde b. Cerrâh ve arkadaşları kendisini karşıladılar ve o bölgede veba salgını olduğunu
haber verdiler. Hz. Ömer konuyu ashâb ile istişare etmeye karar verdi. İlk olarak muhacir sahâbîlerle görüştü. Bu grup oraya girmek veya geri dönmek
hususunda anlaşmazlığa düştüler. Bazıları, “Bir iş için çıkmışsın, artık o işten geri dönmeni doğru bulmayız.” derken, bir kısmı da “Beraberinde
Resûlullah'ın arkadaşları ve diğer birçok insan var, bunca insanı böylesi bir vebanın üzerine götürmeni doğru bulmayız.” dediler. Ardından ensarla görüştü.
Onlar da muhacirler gibi Şam bölgesine girip girmeme konusunda ikiye ayrıldılar. Bunlardan sonra Hz. Ömer, Mekke'nin fethinden sonra Medine'ye hicret
eden Kureyş yaşlılarından mevcut olanları çağırdı. Çağrılan son istişare grubundan hiç kimse muhalefet etmeden Hz. Ömer'e ittifakla, “İnsanları geriye
döndürmeni ve halkı bu veba tehlikesine atmamanın doğru olduğunu düşünüyoruz.” dediler. Bunun üzerine Hz. Ömer, insanlara şöyle bir duyuru yaptırdı:
“Ben sabahleyin bineğime binip geri döneceğim, siz de buna göre sabaha hazırlığınızı yapın!” Bunun üzerine Ebû Ubeyde b. Cerrâh Hz. Ömer'e, “Allah'ın
kaderinden mi kaçıyorsun?” dedi. Hz. Ömer, “Keşke bunu senden başkası söyleseydi! Allah'ın kaderinden yine Allah'ın kaderine kaçıyoruz. Söyle bakalım;
şayet senin develerin olsa, iki yamacı olan bir vadiye otlatmak için indirsen, o yamaçlardan biri yeşillik, diğeri ise çorak olsa, sen develeri yeşillik yerde
gütsen de Allah'ın kaderiyle, otsuz yerde de gütsen yine Allah'ın kaderi ile gütmüş olmaz mısın?” dedi. Büyük komutan bu söz üzerine ikna oldu.
Geniş kapsamlı istişare esnasında bilgin sahâbîlerden Abdurrahman b. Avf çıkageldi ve “Bu hususta Allah Resûlü'nün şöyle buyurduğunu duymuştum: 'Bu
hastalığın bir yerde çıktığını işittiğiniz zaman oraya girmeyiniz. Hastalık sizin bulunduğunuz yerde çıkmış ise ondan kaçmak için
sakın oradan dışarı çıkmayınız!' ” dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer, Allah'a hamdetti, sonra Şam bölgesine girmeden geri döndü. 2
Peygamber Efendimiz ve sahâbenin olağanüstü durumlarda sağlık için aldıkları en önemli tedbirlerden biri bu olaydan da anlaşıldığı üzere günümüzde
karantina olarak bilinen yöntemdir. Kutlu Nebî (sav) bulaşıcı hastalıkların varlığını kabul ediyor ve ona karşı tedbirler alıyordu. Sahâbenin en seçkin
bilginlerinin böylesi bir konuda sağlığı korumanın diğer kamu yararlarından daha önce geldiğinde ve kader inancına aykırı olmadığında görüş birliğine
varmaları dikkate değerdi.
Hz. Peygamber'in hastalığı bulaştıracağına inanılan cüzzamlıdan aslandan kaçar gibi kaçmayı emretmiş olması 3 ve o dönemde bilinen cüzzam ve diğer
bütün kötü hastalıklardan Allah'a sığınması da 4 bu konudaki hassasiyetine işaret etmekteydi. Tedbir olarak hastalıklı bölgeye girilmemesini ve kimsenin o
bölgeden dışarıya çıkmamasını tavsiye eden Hz. Peygamber bazen de hastalarla teması kesiyordu. Meselâ, bir defasında cüzzamlı bir kişi ile biatleşmesini
sözle yapmış, 5 bulaşma ihtimalini dikkate alarak beden temasını uygun görmemişti. Ancak bir başka cüzzamlının elini tutarak yemeği kendisiyle birlikte
yemesini sağlamış ve “Allah'ın adıyla, Allah'a güvenerek ye!” buyurmuştu. 6 Bu farklı uygulamaların arkasında yatan sebep tam olarak bilinmemekle birlikte,
şartları ve muhatapları yakından bilen Hz. Peygamber'in hastalığın bulaşmasına karşı alınması gereken tedbir ile hastayı dışlamama arasındaki hassas
dengeyi kurmuş olduğu muhakkaktır. 7 Kaldı ki Allah Resûlü'nün misafirin eline dokunması, ona hastalığı kapacak kadar uzun süre dokunduğu veya aynı
kaptan yemek yediği anlamına da gelmiyordu. 8
Yine insan sağlığını bulaşıcı hastalıklardan koruma bağlamında Hz. Peygamber, özellikle ağızdan çıkan tükürük zerrecikleri ve balgama karşı aldığı
tedbirlerle belli bir eğitim ve disiplin sağlamıştı. 9 Nitekim kendisi de aksıracağı zaman ya eliyle ya da elbisesiyle yüzünü kapatarak 10 ağzından çıkan
zerreciklerin etrafa dağılmasını önlemeye çalışırdı.
Ancak o dönemde yaygın olan kanaate göre, bulaşıcı olsun olmasın bütün hastalıkların kaynağı cin, büyü gibi tabiatüstü güçlerdi. Bir gün Peygamber
Efendimiz bu anlayışı düzeltmek için ashâbına hitaben, “Hastalıklar mutlaka bulaşır diye bir kayıt yoktur. Ölüler intikamları alınsın diye kabirleri başında baykuş
kılığında beklemez. Yıldızlar yağmur yağdırma kudretinde değildir ve hastalıklarınızın sebebi karınlarınızın içinde peyda olduğunu
düşündüğünüz yılanlar değildir.” 11 buyurdu. Ancak sözün maksadını bilemeyen bir bedevî ayağa kalkarak, “Yâ Resûlallah! O hâlde develere ne oluyor ki
kumda geyik gibi (sağlam dolaşır) iken uyuzlu bir deve gelip aralarına giriyor ve hepsine uyuz hastalığını bulaştırıyor?” diye sordu. Bunun üzerine Hz.
Peygamber, “Ya birinciye kim bulaştırdı?” buyurdu. 12
Bu söyleşiden de anlaşıldığı gibi Hz. Peygamber, bulaşıcı hastalığın varlığını değil câhiliye zihniyetinden kaynaklanan yanlış inanışı reddetmişti. Allah
Resûlü her şeyi yaratan Yüce Allah'ın bir hikmete binaen hastalıkları da yarattığını ve her şeyin O'nun bilgisi dâhilinde gerçekleştiğini ifade ediyordu.
Çünkü hastalık her ne kadar bulaşıcı da olsa onun bir başlangıcı vardır ve bu başlangıcı yaratan da her şeyin yaratıcısı olan Allah'tır. Böylece Kutlu Nebî,
görünen ve yaşanan hastalığın bulaşma gerçekliğini değil, bulaşmanın sebebine ilişkin müşriklerin taşıdıkları inancı nefyettiğini bildiriyordu.
Sağlığı korumanın diğer önemli bir yolu da temizlikti. Bunun için beden ve çevre temizliği önemli idi. Bu bağlamda namaz için abdest ve boy abdesti almak
ibadet olmakla beraber insanın temiz kalmasının en önemli vesileleriydi. Bunlara ilâveten Hz. Peygamber bütün müminlerden düzenli olarak beden
temizliği yapmalarını isteyerek 13 bütün yönleriyle sağlıklı bir toplum oluşturmayı hedeflemişti.
Çevre temizliği bağlamında Efendimizin, “Evlerinizin önünü ve civarını temiz tutunuz.” 14 ve“Rahatsızlık veren şeyi yoldan kaldırmak, sadakadır.” 15 buyurması,
bazen bizâtihi mescidi temizleyerek 16 bunu uygulaması, “Lânete sebep olan şu üç şeyi yapmaktan; su kaynaklarına, yol ortasına ve gölgelik yerlere abdest
bozmaktan sakınınız.” 17 buyurması, bu konuya verdiği önemi göstermektedir.
Yiyecek ve içeceklerin temiz olması da sağlık açısından önemli idi. Allah Resûlü'nün yiyecek ve içecek kaplarının taşınması esnasında üzerlerinin
örtülmesini emretmesi, 18 su saklama kaplarının kapalı tutulmasını istemesi, 19 özellikle temiz sulardan içmeye özen göstermesi, 20 temizliğin en temel
unsuru olan suyu insanlara ulaştırmaya teşvik etmesi 21 bu yönde aldığı bazı tedbirlerdir.
Düzenli beslenme de sağlığı korumanın en önemli şartlarındandı. Bu bağlamda Kutlu Nebî az yemek yemenin, mideyi yormamanın sağlığı koruma
açısından önemli olduğunu vurgulamak için şöyle buyurmuştur: “Âdemoğlu, midesinden daha kötü bir kap doldurmamıştır. Halbuki birkaç lokma âdemoğlunun
belini doğrultmaya yeter. Eğer mutlaka bu miktarı geçecekse, midesinin üçte biri yemeğe, üçte biri içeceğe ve diğer üçte biri de (boş kalarak) nefes alıp vermeye ayrılmış
olsun.” 22 Benzer bir şekilde iyileşme sürecindeki hastalara da ağır yemekler yerine hafif gıdalarla beslenmelerini tavsiye etmiştir. 23
Allah Resûlü'nün sağlığı korumak için diğer bir tavsiyesi de dinlenmeye ve uyumaya teşvik etmesiydi. Uyku hem beden hem ruh sağlığı açısından temel
insanî ihtiyaçlardandır. Hz. Peygamber de, kendi hayat tarzını örnek göstererek geceyi hiç uyumadan ibadetle geçirmek isteyenlerin uygulamalarını hoş
karşılamamıştır. 24 Düzenli olmayı tavsiye eden Hz. Peygamber, yatsı namazından önce uyumayı, namazdan sonra da sohbet ederek oturmayı hoş
görmemiştir. 25 Kendisi ise ilim meclisleri ve ihtiyaç duyulan çeşitli konularda müzakere için uyanık kaldığı zamanlar hariç, gece uykusuna erkenden
başlamış fakat bütün geceyi uykuda geçirmeyerek teheccüde kalkmayı da ihmal etmemeyi tavsiye etmiştir. 26 “Gece ibadetine kalkmak için kaylûleden
yararlanın.” 27 buyuran Peygamber Efendimiz “kaylûle” diye adlandırdığı kısa gündüz uykusuyla günün yorgunluğunu üzerinden atmayı alışkanlık
edinmiş, sonra günlük işlerine devam ederek 28 bu hususta da örnek olmuştur.
Bu tedbirlere ilâveten Allah Resûlü sağlığın kıymeti ve önemi hususunda birçok tavsiyede bulunmuştur. Özellikle insanların sıhhatlerinin kıymetini takdir
etmeleri anlamında, “İki nimet vardır ki insanların çoğu (onları değerlendirme hususunda) aldanmıştır: Sağlık ve boş zaman.” 29 buyurmuş, hastalık gelmeden
önce sağlığın kıymetini bilmek gerektiğini söylemiştir. 30 Bu bağlamda, “Yedi şey gelmeden önce (salih) ameller işlemede acele edin! Ne bekliyorsunuz? Her şeyi
unutturan yoksulluğu mu, azdırıp saptıran zenginliği mi, sıhhati bozan hastalığı mı, bunaklaştıran ihtiyarlığı mı, ansızın geliveren ölümü mü, beklenenlerin en şerlisi
olan Deccâl'i mi? Yoksa kıyameti mi? Ki kıyamet (hepsinden) daha dehşetli ve daha acıdır.” 31 şeklindeki nebevî uyarı son derece dikkat çekicidir.
Resûl-i Ekrem, “Allah'tan, afiyet istenmesinden daha çok hoşuna giden bir şey istenmemiştir.” 32 buyurmuş, sağlık ve afiyet hususundaki talebini dualarına da
yansıtmıştır. Meselâ bunlardan birisi, “Allah'ım, bedenimi, gözlerimi ve kulaklarımı koru!” 33 şeklindeki duasıdır. Arka arkaya üç gün duanın en faziletlisini
soran bir kişiye de cevap olarak, “Rabbinden dünya ve âhirette lütuf ve afiyet iste.” buyurmuş ve eklemiştir:“Bu iki değere sahip olduğunda dünya ve âhirette
kurtuluşa erersin.” 34
Hz. Peygamber, Müslüman olanlardan bazılarına, önce namaz kılmayı, ardından da şu duayı öğretirdi: “Allah'ım, beni bağışla, bana merhamet eyle, beni
dosdoğru yola ilet, bana sıhhat ver ve beni rızıklandır!” 35 Hz. Ömer'in oğlu Abdullah da hastalık için sağlıktan vakit ayırmayı yani sağlıklı iken
hastalanabileceğini düşünerek sıhhatli ânı değerlendirmeyi, ölüm için de hayatta iken hazırlık yapmayı tavsiye etmiştir. 36 Hz. Peygamber söz konusu
hassas dengenin özünü, bir oturmada zenginlik hakkında yapılan yoğun tartışmalar üzerine şu sözleriyle açıklamıştır: “Takva sahibi bir kimse için zenginliğin
sakıncası yoktur. Ama takvalı kimse için sağlık, zenginlikten; gönül hoşnutluğu da diğer nimetlerden daha hayırlıdır.” 37
Allah'tan sağlık ve afiyet istemek güzel bir davranış olduğu gibi verilen bu nimetler için şükrederek hastalık ve musibet anlarında sabır göstermek de
yapılması gereken bir davranıştır. Çünkü şükretmek, Allah'a inanmanın bir gereği olduğu gibi 38 verilen nimetin devamı için de önemlidir. 39
Kutlu Nebî'nin öğretisinde insanın her anında sağlık ve afiyet yönünde çaba göstermesi esas olmakla birlikte, kişinin başa gelen hastalık ve musibetlerden
dolayı isyan etmemesi ve bu durumlarda Allah'a bağlılığını ifade etmesi gereği de vurgulanmıştır. Peygamber Efendimiz sıkıntı hâlinde sabredenler için,
“Müminin başına bir sızı veya bir meşakkat, bir hastalık, bir hüzün, hatta kendini üzen bir keder gelirse bunlar onun günahlarına kefaret olur.” 40 buyurur. Yine Hz.
Peygamber, müminin şükür ve sabır hâlini şöyle anlatır: “Müminin durumu ne ilginçtir! Her hâli kendisi için hayırlıdır. Bu durum yalnız mümine mahsustur.
Başına sevinecek bir hâl geldiğinde şükreder; bu onun için hayır olur. Başına bir sıkıntı gelecek olursa ona da sabreder; onun için bu da hayır olur.” 41
Kur'ân-ı Kerîm'de insana sağlık ve afiyet verildiği gibi dert ve sıkıntıların da verilebileceği, bunun neticesinde bazı insanların ümitsizliğe kapılarak
nankörlük gösterdikleri, bazılarının ise sabredip salih amel işlemeye devam ederek Allah'ın mağfiretine kavuşacakları belirtilmektedir. 42
Peygamber Efendimiz, tarih boyunca en büyük sıkıntıların peygamberler ve salih insanlar tarafından yaşandığını haber vermiştir. 43 Ancak bu durum
onlarda ümitsizliğe, yılgınlığa ve isyana yol açmamıştır. Bu örnek insanların bela, musibet ve hastalıklara birer imtihan gözüyle baktıkları Kur'an'da
anlatılmaktadır. Söz gelimi Eyyûb Peygamber'in başına bir dert geldiği 44 ve bu derdinden dolayı, “Rabbim, bana zarar dokundu, sen merhametlilerin en
merhametlisisin.” 45 şeklinde, şikâyet etmeden, hayâ ile dua
ettiği belirtilmektedir. Rivayetlerde Hz. Eyyub'un hastalığının on sekiz yıl sürdüğü ve bu süre içinde iki kişi hariç bütün akraba ve arkadaşlarının onu terk
ettiği anlatılmaktadır. 46 Onun hastalıklara karşı sabır ve metanetini Allah Teâlâ şöyle övmektedir: “Biz onu sabredici bulduk. Ne iyi kuldu o! Gerçekten Allah'a
yönelirdi.” 47 Yine Kur'ân-ı Kerîm'de Hz. Eyyub'a mükâfat olarak şifa verilip dertlerinden arındırıldığı haber verilmektedir. 48
Allah, ölümle sonuçlanan hastalıklara yakalananlara da kendi katında büyük mükâfat verecektir. Nitekim hadislerde doğum esnasında vefat eden
kadınların, boğulanların, yananların, 49 karın ağrısından ve vebadan ölenlerin 50 şehit mertebesinde olacakları bildirilmiştir. Bu açıdan bakıldığı takdirde
hastalıklara karşı Allah'a isyan etmenin, “Benim günahım neydi?” diye sızlanarak şikâyet etmenin asıl hastalık ve musibet olduğu anlaşılabilir. Bunun için
insanlar, sağlık ve afiyetin değerini bilerek hareket etmeliler, hastalığın da Allah'ın bir imtihanı olduğunu unutmamalıdırlar. Herhangi bir hastalığa
yakalandıklarında müminler, “Her hâlükârda Allah'a hamdolsun!” 51 diyerek Kutlu Nebî'ye tâbi olacaklardır.
Mümin, diliyle Rabbine şükrettiği gibi eylemleriyle de şükretmesini bilmelidir. Peygamber Efendimiz şükrün yanı sıra musibetlerden korunmak için sadaka
vermeyi de tavsiye etmiş, hatta her eklem için sadaka verilmesi gerektiğini belirtmiştir. 52 Bu hususta Resûlullah'ın tavsiyesi gayet özlüdür: “Hastalarınızı
sadaka ile tedavi ediniz.” 53
Nebevî tıp, insanın ruh ve bedenden meydana geldiğini kabul eden bakış açısından hareketle, hastalıkları maddî ve mânevî olarak ikiye ayırarak ruhî
hastalıklara karşı da koruma tedbirleri alınması için çeşitli tavsiyeler ve uygulamalar göstermektedir. Ruhî tedbirlerin birincisi Allah'ı her an kalbinde ve
yanında hissetme duygusu olan iman, ikincisi ise Yaratıcı'yla kolaylıkla kurulabilen iletişim anlamına gelen duadır. İman, insanın Yaratıcı ile olan bağı
olduğu için kişinin sıkıntılara karşı dirençli olmasını sağlar ve onun ruhî boşluğa düşmesine mani olur. Bu anlamda Peygamber Efendimiz, iman edenleri
dert ve hastalık durumunda yıkılıp kırılmayan yeşil ekine, inkâr edenleri de sert bir rüzgâr karşısında kökünden devrilen bir ağaca benzeterek 54 imanın
insanı güçlü kılan etkisine işaret etmiştir. Dua, insana direnç ve kuvvet vermektedir. Çünkü dua, insan ruhunu beslemekte, ona güven, metanet ve azim
aşılamakta, onu güçlendirmektedir.
İnsan sağlığı ancak tüm boyutlarıyla önlem alındığı takdirde korunabilir. Aksi takdirde bedenini temiz tutan bir insan, temiz bir çevre veya
temiz su içme imkânı bulamıyorsa sağlığını istenilen şekilde koruyamaz. Gıda ve beslenmesinde temizliğe dikkat ettiği hâlde alkollü içecekler, sigara ve
uyuşturucu gibi maddeler kullanıyorsa yine sağlıklı olması mümkün değildir. Bütün bu imkânlara sahip oldukları hâlde, gerilim altında bunalıma düşme
gibi daha çok asabi sorunlarla boğuşan insanların da sağlıklı olmaları düşünülemez. Bu yüzdendir ki Peygamberimiz sağlığın muhafazası bağlamında doğru
beslenmenin yanı sıra bedensel, çevresel ve ruhsal açılardan da birçok tedbirin alınmasını tavsiye etmiş, sağlıklı bireylerden oluşan sağlıklı bir toplum
arzulamıştır. Zira onun bizlere ifade buyurduğu üzere, “Sizden kim huzuru yerinde, bedeni sağlıklı ve günlük yiyeceği de yanında olarak güne başlarsa, sanki dünya
nimetleri ona verilmiş gibidir.” 55
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder